克力木汗·庫爾班
摘 要:同義詞是維吾爾語與漢語共有的語言現(xiàn)象,因此具有可比性?!都t樓夢》的人物中美人多、言語行為描述地很細(xì)致,“美”的使用率高,本文以對(duì)比法對(duì)維吾爾語與漢語中的“美”進(jìn)行辨析,歸納出“美”的各詞義之間的異同,旨在為翻譯、第二語言教學(xué)提供一定的參考。
關(guān)鍵詞:“美”的應(yīng)用;異同點(diǎn)
一、“美”的同義詞
在《維吾爾語同義詞》詞典中“?irajliq,gyz?l,k?rk?m,uz,aj ?amal,aj jyzlyk,sa?ib?amal,aj des? aj ?m?s kyn des? kyn ?m?s,aj des? a?zi bar kyn des? k?zi bar, qirqi?,a??p,tuz, k???k”等詞概括為一組,表示為“模樣標(biāo)致、俊美、嫵媚、風(fēng)流”的意義。但這一組內(nèi)“qirqi?,a??p,tuz, k???k”這些詞沒有以上的意義。
同義詞的界限需要注意空間、時(shí)間、語言和言語、詞與非詞、詞匯與文字、專有名稱與同義詞、縮咯詞與同義詞的界限等。筆者按照這些來對(duì)“美”的同義詞歸納為:“?irajliq,gyz?l,k?rk?m,uz,katta, aj ?amal(aj jyzlyk), gyl ?amal (gyl jyzlyk), sa?ib?amal,ziba,zilva,liv?n,sumbatliq,b?rna,keli?k?n, qamla?qan, qa?-k?zi ?ajida, boj-turqi ?ajida, q?ddi-qamiti ?ajida,omaq, sipta, n?pis, latap?tlik, nazinin, p?ri,r?na, nazak?tlik, k?ryny?i jeqimliq, s?rvi, s?t??,??r ?amal, salap?tlik”等。以下
我們分析這些詞的異同點(diǎn)。
二、異同點(diǎn)
?irajliq:(形容詞)① keli?k?n(俊美,英姿), gyz?l(美麗), s?t??(美); ??snilik(漂亮);② j?qimliq, k??ylg? jaqidi?an(好看的).如:
1.bojnida bolsa, my?gyzlyk altun ??di?a syriti ?y?k?n zunnar, r??dar ?ilt?klikk? ?tkyzylg?n ?irajliq qa?ta? esiqliq idi. (1-80)
項(xiàng)上金螭瓔珞,又有一根五色絲絳,系著一塊美玉。(1-49)
這一句它表示的是:“①”意義。
2.ojun-?aq?aq qili?ip, bir?r-jerim e?iz s?z o?u?raq bolup k?tsimu ?pu qili?ip ?irajliq ?ty??rsizl?r.(1-76)
偶一頑笑,都有盡讓的。(1-48)
這一句它表示的是:“②”意義。
gyz?l:(形容詞)① na?ajiti keli?k?n(俊美), ?irajliq(漂亮), ??snilik(風(fēng)流), n?pis(精致), k?rk?m(好看的); ② esil(優(yōu)), jaχ?i(好), parlaq(有前途).如:
1.u q?l?md? ?tkyr, kitablar?a pi??iq v? ??sni-?amaldimu gyz?l bir qiz ik?n. (2-69)
文墨也極通,經(jīng)文也不用學(xué)了,模樣兒又極好。(1-242)
這一句它表示的是:“①”意義。
2.“??rbij ?u?ra”ni? gyz?l ibariliridin b?rnani? n?qil k?lturg?nliki. (2-212)
西廂記妙詞通戲語。(1-316)
這一句它表示的是:“②”意義。
keli?k?n:(形容詞) qamiti, t?qi-turqi ?ajida; ?irajliq; qamla?qan, pi?imliq.(俊美)
1.al?md? bundaqmu keli?k?n ad?m bolidik?n-??!(va??ifi? lin d?jjyjni d?vatidu)(1-68)
天下真有這樣標(biāo)致的人物?。。?-42)
這一詞在現(xiàn)代維吾爾語中主要用在形容男孩身上,但“紅樓夢”里也有用在女孩身上的句子。如:
2.bav??j aq-pusmilaq, keli?k?nbir qiz idi.(1-52)
浮名寶釵,生得肌骨寶潤,舉止嫻雅。(1-64)
這個(gè)跟詞義的色彩意義有關(guān),由于色彩意義不同,不能隨便跟其他的同義詞詞替換用。
Katta,uz: katta(吐魯番土語中使用的), uz(和田方言中使用的) 等這些詞屬于土語,也有“漂亮”意義,但有些語境里它有另一種意義。如:
1. - katta m?nzir?! Katta m?nzir?!- deji?ti suχ?n?il?r.(2-50)
眾人都道:“好景,好景!”(1-233)
在這一句它表示為“美麗”。
2.uni? ystig? u katta syp?t ad?m bol?a?, ?akina-?ukina i?lar bil?n kari bolmajtti. (1-112)
三則工私冗雜,且素性瀟灑,不以俗務(wù)為要,每公暇之時(shí),不過看書著拱而已,余事多不介意。(1-68)
在這里它表達(dá)“人品好”,因此它在這一句的意義上不能跟表示“美”的詞替換。
3. qizi na?ajiti uz?iraj, ?u?peil ?o? boldi. (1-233)
可兒長大時(shí)生的形容裊娜,性格風(fēng)流。(1-133)
這里它表示為“漂亮”。
這一句里它的意思不是“美”,因此不能替換用。
k?rk?m:(形容詞)k?ryny?i ki?ini ?zig? ??lip qilidi?an, gyz?l, ?irajliq.)鮮美,鮮艷)如:
1.ta?-sular zumr?t idi ?un?? gyz?l, tys berip andinmu k?rk?m?jlidi. (2-90)
借得山川秀,添來景物新。(1-252)
主要用在山,花草樹木等。
sa?ib?amal:(形容詞)① gyz?l ??syn-?amal?a ig?, ?irajliq, ziba;(美) ② ajallarni? ismi (女人的名字)如:
1.u mu?u kynl?rd? rasa tyvl?p sa?ib?amal ?ugan bolup k?tti.(1-166)
如今出桃的美人一樣的模樣兒(1-99)
這一句它表示的是:“①”意義。
2.naχ?a teχi aχirla?majla, ta? arisidin adimzatqa oχ?imajdi?an, latap?tlik bir sa?ib?amal, χuddi kepin?kl?rd?k p?rvaz ?jl?p m??nun tald?k tol?inip, uni? aldi?a ?iqip k?ldi. (1-119)
歌音未息,早見那邊走出一個(gè)人來,翩躚裊娜,端的與人不同。(1-73)
這一句它表示的是:“②”意義。
以上的例子中我們能看出這些詞不僅在理性意義上有差異,還有色彩意義上也有差異。如:
“sipta, n?pis”這些詞主要用在桌子、凳子、鏡子等物品上,“ziba,zilva,liv?n, b?rna, latap?tlik, nazinin, p?ri,r?na, nazak?tlik, s?rvi, aj ?amal(aj jyzlyk), gyl ?amal (gyl jyzlyk)”等這些都用在描述女孩的時(shí)候用的,“omaq”用在小巧的事物身上,“sumbatliq, qamla?qan ,salap?tlik”都用在描述男孩的時(shí)候用的,“qa?-k?zi ?ajida, boj-turqi ?ajida, q?ddi-qamiti ?ajida,, k?ryny?i jeqimliq, s?t??,??r ?amal”等這些詞都可以用在男女孩身上,但不能用在事物身上。因?yàn)檫@些都跟性別色彩有關(guān)。
三、結(jié)語
正如以上所說,這些詞在理性意義與色彩意義上又有共同點(diǎn),也有區(qū)別。因此我們在做語言研究、教學(xué)、翻譯的時(shí)候得注意這些。要不然會(huì)容易出現(xiàn)亂用情況。
注釋:
①阿布都沙拉木·阿巴斯:《維吾爾語同義詞詞典》,北京,民族出版社,1993年12月,第一印刷,255頁.
②胡和平:《同義詞說咯》,上海,上海古籍出版社,2005年8月,第一次印刷,37-52頁.
③新疆維吾爾自治區(qū)民族語言文字工作委員會(huì)編寫:《維吾爾語詳解詞典》,北京:民族出版社,1990-1999,5-753.
④新疆維吾爾自治區(qū)民族語言文字工作委員會(huì)編寫:《維吾爾語詳解詞典》,北京:民族出版社,1990-1999,4-853.
⑤新疆維吾爾自治區(qū)民族語言文字工作委員會(huì)編寫:《維吾爾語詳解詞典》,北京:民族出版社,1990-1999,4-741.
⑥新疆維吾爾自治區(qū)民族語言文字工作委員會(huì)編寫:《維吾爾語詳解詞典》,北京:民族出版社,1990-1999,4-633.
⑦新疆維吾爾自治區(qū)民族語言文字工作委員會(huì)編寫:《維吾爾語詳解詞典》,北京:民族出版社,1990-1999,3-438.